PiS zrestrukturyzował polski wymiar sprawiedliwości i, zdaniem ekspertów, ograniczył w ten sposób podział władzy. Konkretnie stworzono możliwość m.in. kontrolowania i karania sędziów.

Reformy uniemożliwiły także polskim sędziom zwracanie się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w niektórych kwestiach prawnych. Nowy centrolewicowy rząd premiera Donalda Tuska wycofuje obecnie krytykowane rozwiązania.

W 2017 roku Polska była pierwszym państwem UE, przeciwko któremu Komisja Europejska wszczęła postępowanie w związku z podważaniem podstawowych wartości Unii Europejskiej. Teoretycznie mogło to nawet doprowadzić do odebrania prawa głosu w decyzjach unijnych.

Chcąc położyć kres postępowaniu wobec Polski, nowy rząd Tuska przedstawił w lutym swoim europejskim partnerom plan reform mających na celu wyeliminowanie deficytów konstytucyjnych. Doprowadziło to również Komisję Europejską do udostępnienia funduszy UE w wysokości 6,3 miliarda euro, niezależnie od procedury na podstawie art. 7, której od dawna odmawiano ze względu na obawy dotyczące praworządności.

„Program odszkodowań” na rzecz restrukturyzacji Trybunału Konstytucyjnego zakłada, że ​​w drodze zmiany konstytucji wszyscy obecni sędziowie odejdą ze swoich stanowisk, a stanowiska zostaną obsadzone, a o ich powołaniu zadecyduje obóz rządowy i opozycja. Zmiana konstytucji wymaga jednak większości dwóch trzecich w parlamencie, czego na razie nie widać ze względu na opór PiS.

Zaraz po objęciu urzędu w listopadzie 2015 r. rząd PiS w Polsce pod przewodnictwem ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry rozpoczął zgodnie ze swoimi pomysłami restrukturyzację wymiaru sprawiedliwości. Pierwszym krokiem było złożenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego.

Rząd PiS nie uznał trzech sędziów konstytucyjnych powołanych przed dojściem do władzy i obsadził te stanowiska własnymi kandydatami, co zostało później uznane za niekonstytucyjne zarówno przez sam Trybunał Konstytucyjny, jak i Komisję Europejską. Prezesa sądu zastąpiła wówczas prawniczka Julia Przylebska, bliska współpracownica lidera PiS Jarosława Kaczyńskiego.

Demontaż innych elementów reformy wymiaru sprawiedliwości PiS również okazuje się długi i trudny. Dotyczy to także np. reorganizacji Krajowej Rady Sądownictwa – organu powołującego sędziów na wolne stanowiska. Po reformie wprowadzonej przez PiS w 2018 r. 15 z 25 członków Rady zostało mianowanych przez parlament. Posunięcie to postawiło także Polskę w konflikcie z Komisją Europejską.

Projekt ustawy przedstawiony przez ministra sprawiedliwości Adama Bodnara przewiduje, że w przyszłości o 15 mandatach w Państwowej Radzie Sądownictwa decydować będą wyłącznie sędziowie z różnych sądów. Gdy tylko ustawa wejdzie w życie, Krajowa Rada Sądownictwa zostanie wybrana ponownie – zastąpiony zostanie stary organ, utworzony na zasadach PiS. Ustawę musi jeszcze przyjąć parlament i podpisać prezydent Andrzej Duda. Ale to wychodzi z szeregów PiS i może to storpedować.