Tak, ale w różnym stopniu. Dla mojego ojca, który w sylwestra wyrażał nadzieję, mówiąc „i w przyszłym roku w Grecji”, od początku nie było wątpliwości, że jak najszybciej wróci do Grecji. Nie sądzę, żeby był w stanie rozwinąć tutaj poczucie przynależności. Inaczej było z moją mamą, która była znacznie młodsza i dlatego szybciej i lepiej się zadomowiła. Ostatecznie przeniosła się do Aten w 1987 roku, głównie za namową ojca. Później w jej życiu często miałam wrażenie, że żałowała tego kroku, podczas gdy nigdy by się do tego nie przyznała.

Nie, wcale nie – jako dzieci drugiego pokolenia emigrantów nie byliśmy ani pokrzywdzeni, ani uprzywilejowani, ani w wąskim sensie politycznie zinstrumentalizowani. Wszystkie ścieżki edukacyjne były dla nas otwarte, mogliśmy zdać maturę w NRD, jeśli mieliśmy odpowiednie wyniki w nauce, a później studiowaliśmy, więc byliśmy traktowani dokładnie tak, jak nasi niemieccy koledzy z klasy i generalnie uczestniczyliśmy w życiu społecznym. Jedyną różnicą było to, że oprócz normalnego uczęszczania do szkoły, mieliśmy lekcje greckiego z kilku przedmiotów, takich jak literatura, gramatyka czy mitologia – nie zawsze ku naszej radości, ponieważ był to dodatkowy wysiłek. Kursy te organizowali sami emigranci.

Nie, większość była bezpaństwowcami. Była to dziwna konstrukcja, ponieważ wielu emigrantów nie miało ani obywatelstwa NRD, ani greckiego. W praktyce wyglądało to tak: otrzymaliśmy tzw. zezwolenia na pobyt w zewnętrznej formie dowodu osobistego NRD. Jako paszport dostaliśmy „paszport cudzoziemca”, z którym możliwości podróżowania były jeszcze bardziej ograniczone niż dla obywateli NRD. Zwłaszcza po wprowadzeniu ruchu bezwizowego do Polski, Czechosłowacji i Węgier emigranci mieli wady, ponieważ zostali wyłączeni z ruchu bezwizowego. Niemniej jednak liczba Greków, którzy przyjęli obywatelstwo NRD, była bardzo niska. Po upadku junty w Grecji w 1974 r. wszyscy emigranci stopniowo odzyskiwali obywatelstwo greckie – dla mojej rodziny było to w 1982 r.

Ja osobiście – nie. Chociaż była to oficjalna linia, mówiono, że naszą repatriacją wnosimy wkład w międzynarodową walkę klasową, bardzo niewiele dzieci, uczniów i młodzieży rozumiało to w ten sposób, a nawet ja zinternalizowałem. Dla większości z nas było to tylko jedno ze zwykłych powiedzeń, które nic nie znaczyły. Jak wszyscy Niemcy w tym samym wieku, marzyliśmy przede wszystkim o zabawie, rozrywce i oczywiście przyjaźniach i związkach.

Nigdy nie miałem tego momentu, bo najpóźniej, gdy upadła junta w 1974 roku – miałem wtedy 18 lat – było jasne, że w najbliższych latach pojedziemy do Grecji. W 1977 nasza rodzina pojechała tam po raz pierwszy, w 1982 dostałam obywatelstwo greckie, więc temat i tak był nieistotny. Jednak w 1989 roku, w kontekście zjednoczenia Niemiec, była we mnie chęć dalszego śledzenia tego wydarzenia i jego rozwoju – byłem redaktorem Leipziger Volkszeitung – i tak skończyłem przebywając tutaj w zupełnie innych warunkach i innych. punkty widzenia.

Tak, najważniejszy nazywał się „Komitet Wolnej Grecji” i organizował życie emigrantów. NRD udostępniła w tym celu nasze własne pokoje. W Lipsku znajdowały się one na Nikolaistrasse i obejmowały biura oraz przestrzeń do spotkań i wypoczynku. Kawiarnia była otwarta od wtorku do soboty do wczesnych godzin wieczornych, oczywiście dłużej na imprezy typu Sylwester lub podobne okazje.

Tak, sam tego doświadczyłem w połowie 1989 roku, kiedy oficer MfS próbował mnie zwerbować i zapisać. To jednak nie wchodziło w rachubę, o czym komunikowałem się dość jasno. Po dwóch telefonach pracownik zrezygnował.

Poza częściowymi ograniczeniami podróżowania, żadnych, chyba że chcesz robić karierę w państwie lub na imprezie – albo pracować w mediach, tak jak ja. Ponieważ, jak już wspomniano, otrzymałem obywatelstwo greckie w 1982 r., wyłączono odpowiedzialną funkcję redakcyjną. Były nawet próby zakończenia pracy w LVZ i przeniesienia mnie na stanowisko w ówczesnej państwowej agencji prasowej ADN. W końcu zwyciężyłem i udało mi się zostać – ze wspomnianymi ograniczeniami, co mnie nie dotknęło, bo i tak nie miałem zamiaru brać na siebie żadnej odpowiedzialności.

Ci z nas, którzy mieli greckie paszporty, mogli podróżować do Grecji bez przeszkód i bez żadnych ograniczeń, co początkowo było możliwe dopiero od 1974 r. Dla innych istniała możliwość podróżowania do Grecji mniej więcej co trzy lata z paszportem obcokrajowca.

Tak, w pewnym sensie NRD była także moim domem, mimo wszystkich sprzeczności. Wynika to głównie z opieki społecznej, możliwości edukacyjnych i kontaktów społecznych, które nawiązałem przez lata. Moi najbliżsi i najlepsi przyjaciele byli i nadal są (byłymi) obywatelami NRD, grałem w zespole rockowym do 1989 roku, miałem wspaniałych kolegów w Leipziger Volkszeitung i wreszcie: mój syn Nikos urodził się w Lipsku w 1982 roku. Tęksnię? Zapewne przede wszystkim niezależne wzajemne oddziaływanie statusu społecznego ludzi, publiczne finansowanie sztuki i kultury oraz umiejętność zabawy i cieszenia się życiem nawet w niesprzyjających warunkach.