Państwa UE pozostają światowymi liderami w zakresie praworządności. Największy postęp w 2023 r. poczyniły między innymi Bułgaria i Słowenia. Jednak według nowego raportu World Justice Project w Grecji i Belgii nastąpił gwałtowny spadek.

Streszczenie:

• W latach 2022–2023 sytuacja pogorszyła się w 14 z 27 państw członkowskich UE
• Pod względem postępu Bułgaria zajmuje pierwsze miejsce na świecie (+1,7%), a Słowenia zajmuje czwarte miejsce (+1,6%). Wynik ten prawdopodobnie Bułgaria wykorzysta jako argument, aby zachęcić Austrię i Holandię do wycofania weta w sprawie Schengen.
• Grecja i Belgia osiągają najgorsze wyniki w UE, odnotowując spadek odpowiednio o 1,4% i 1% w porównaniu z 2022 r.
• Sytuacja Węgier pogorszyła się jedynie o 0,2% w porównaniu z 2022 r., co oznacza spadek o 9,9% od 2016 r., plasując je w tyle za krajami Bałkanów Zachodnich pragnącymi przystąpić do UE.
• Polska pozostaje w tyle od 2022 r. o 0,6%, co oznacza spadek o 11% od 2016 r.

Ścieżka zejścia

Według raportu od 2016 r. praworządność spadła w 78% krajów, a organy ustawodawcze, sądownicze i społeczeństwo obywatelskie straciły na znaczeniu w kontrolowaniu władzy wykonawczej na całym świecie. W 74 procentach krajów wyniki indeksów odpowiedzialności rządu oraz wskaźników kontroli i równowagi spadły w ciągu ostatnich siedmiu lat.

Chociaż UE pozostaje bastionem praworządności, a państwa zrobiły mniej kroków w tył w porównaniu z krajami w innych regionach, 14 państw członkowskich odnotowało spadek swoich wyników w latach 2022–2023.

Indeks praworządności opiera się na ocenie systemów prawnych krajów, otwartości rządów, ograniczeń rządowych, praw podstawowych, porządku i bezpieczeństwa oraz przepisów wykonawczych.

Liderzy

Bułgaria, która uzyskała drugi najgorszy wynik w UE (0,56 w 2023 r.), zajmuje pierwsze miejsce w trwającym rankingu w zakresie praworządności, odnotowując wzrost o 1,7% w porównaniu z 2022 r. i wzrost we wszystkich obszarach z wyjątkiem egzekwowania prawa.

Kraj będący obecnie kandydatem do członkostwa w strefie Schengen mógłby wykorzystać ranking do wywarcia presji na państwa weta, Austrię i Holandię, gdyż oba państwa jako główny argument uzasadniający blokadę podają kwestie konstytucyjne.

Jednocześnie pozytywne wieści ugruntują stanowiska reformatorsko-unijnej koalicji w bułgarskim parlamencie, która walczy o dalsze reformy.

Poprawa wymiaru sprawiedliwości i jego niezależność to zasługa wprowadzonych wiosną radykalnych reform, które szczególnie dotkną prokuraturę.

Partiom proeuropejskim w Sofii, przy wsparciu reformistycznego byłego ministra sprawiedliwości Kruma Zarkowa, udało się odwołać niegdyś nietykalnego bułgarskiego prokuratora generalnego Iwana Geszewa.

Bułgaria planuje do końca roku także inne reformy konstytucyjne, w tym zmiany w Naczelnej Radzie Sądownictwa i Prokuraturze. Oczekuje się także, że kraj zapewni obywatelom bezpośredni dostęp do Trybunału Konstytucyjnego.

Tymczasem Słowenia zajmuje czwarte miejsce pod względem postępu, odnotowując wzrost o 1,6% w latach 2022–2023 i pozytywny rozwój sytuacji we wszystkich obszarach. Obecnie ocena kraju wynosi 0,69.

Pod rządami poprzedniego prawicowego rządu Słowenia doświadczyła poważnych niepowodzeń w zakresie niezależności instytucjonalnej, wolności mediów i systemu sądownictwa. W 2022 r. powstał nowy postępowy rząd, którego partia rządząca w trakcie kampanii wyborczej obiecała położenie kresu regresji i przywrócenie praworządności.

W lipcu ubiegłego roku rząd przyjął artykuł uchylający 11 ustaw dotychczasowej władzy wykonawczej, a wkrótce potem przywrócił finansowanie Słoweńskiej Agencji Informacyjnej (STA), co było punktem spornym w ostatnich raportach na temat praworządności w UE.

Niedawno rząd zaproponował także nowelizację konstytucji, która nie pozwoliłaby już parlamentowi na powoływanie sędziów.

Lista nieprzyzwoitych

Wśród krajów UE, których sytuacja uległa pogorszeniu, na pierwszym miejscu znajduje się Grecja.

Choć posłowie do PE od lat podkreślają, że praworządność w Grecji znajduje się w „strefie zagrożenia”, wskaźnik pokazuje spadek o 1,4 proc. od 2022 r. i 0,4 proc. od 2016 r. Przy wartości 0,61 Grecja zajmuje obecnie trzecie najniższe miejsce. w UE, przy czym największe spadki wystąpiły w obszarach wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych – odpowiednio o 2,2% i 4,3% w porównaniu z 2022 r.

Grecki system wymiaru sprawiedliwości był kilkakrotnie wspominany w corocznych sprawozdaniach UE na temat praworządności. W 2023 r Raport UE odnotowała pogorszenie dostępu do wymiaru sprawiedliwości i podkreśliła, że ​​w celu zapewnienia niezależności potrzebne są zmiany, w tym reforma sposobu obsadzania najwyższych stanowisk w sądownictwie.

Najnowszym przykładem jest wysoce kontrowersyjny „grecki skandal Watergate” – skandal z podsłuchami, w wyniku którego odkryto, że telefony kilku polityków, biznesmenów i dziennikarzy były podsłuchiwane w ramach nielegalnych programów szpiegowskich Predator.

Czytaj więcej: Grecki skandal „Watergate”: Prokurator Generalny prowokuje skandal

Choć skandal został ujawniony w lipcu 2022 r., grecki wymiar sprawiedliwości nie uzyskał jeszcze żadnych wyników śledztwa. Partie opozycyjne twierdzą, że podejmowane są wysiłki, aby ukryć osoby odpowiedzialne za skandal.

W porównaniu z 2022 r. sytuacja w Belgii pogorszyła się o jeden procent we wszystkich obszarach, zwłaszcza w obszarach wymiaru sprawiedliwości w sprawach cywilnych, egzekwowania prawa i otwartej administracji. Jednak z wynikiem 0,78 w 2023 r. pozostaje jednym z czołowych krajów w ogólnym rankingu.

Pogorszenie to można wytłumaczyć długością postępowań cywilnych i ograniczonym prawem do demonstracji w Belgii.

Według UERaport na temat praworządności W 2023 r. Belgia również nie respektuje systematycznie orzeczeń sądów, nie analizuje skuteczności swojego wymiaru sprawiedliwości i ma braki w zakresie przejrzystości.

A zwykli podejrzani?

W raporcie nie wspomniano bezpośrednio o Węgrzech i Polsce, czyli dwóch krajach, w których praworządność od dawna ulega pogorszeniu, chociaż w raporcie podkreślono długoterminowe tendencje w tych dwóch krajach.

Węgry pogarszają się o 0,2% w porównaniu z wynikiem z 2022 r. i skumulują spadek o 9,9% w porównaniu z wynikiem z 2016 r., aby osiągnąć ogólny wynik 0,51 w 2023 r. – najniższy w UE.

Z wartością 0,51 Węgry plasują się za krajami kandydującymi do UE na Bałkanach Zachodnich, w tym Czarnogórą (0,56), Mołdawią (0,53) i Macedonią Północną (0,53). Węgry wypadają także gorzej niż Kosowo (0,56) i Gruzja (0,60), czyli dwa kraje, które chcą rozpocząć proces akcesyjny do UE.

Polska ze swojej strony straciła od 2022 r. 0,6 proc., a od 2016 r. o jedenaście procent, przy obecnej wartości 0,64 – wyprzedzając Węgry, Bułgarię, Rumunię, Chorwację i Grecję.

Biorąc pod uwagę niedawne wybory, w których większość uzyskały partie proeuropejskie, oczekuje się, że w przyszłym roku ocena praworządności w tym kraju znacznie się poprawi.

[Bearbeitet von Kjeld Neubert]